Dünyada kötülükler artıyor mu? Güven ortamı azalıyor, dünya daha mı tehditkar bir hal mi alıyor? İnsanlar son dönemlerde dünyayı neden karanlık ve kötülüklerin hâkim olduğu bir yer olarak algılıyor? Kişiler neden daha depresif, mutsuz, karamsar, olaylar karşısında umursamaz davranıyor? Dünya “Kötü Dünya Sendromu” mu yaşıyor?
Her an bir şiddete kurban gitme korkusu, korku filmlerinde yaşananların kişinin başına gelme ihtimali, nükleer veya biyolojik savaşın çıkabilmesi, bir virüsün bütün insanlığa bulaşması, Hollywood filmlerinde olan genetik sapma sonucu ortaya çıkan garip bir yaratığın insanlığı yok etmesi gibi ihtimaller, bunların gerçekleştiğini gören düşünen insanoğlunu günden güne korkutuyor, karamsarlığa sürüklüyor. Böyle olunca da insanlar dünyayı tehdit edici bir yer olarak görmeye başlıyor, yaşama küsüyor. Bu durum Dünyanın “Kötü Dünya Sendromu” na mı sürükleniyor sorusunu akıllara getiriyor.
Kötü Dünya Sendromuna dünyadaki güven ortamının azalması ve dünyanın daha tehdit edici bir yer haline gelmesinin neden olduğuna dikkat çeken Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan bu durumun toplum ve birey psikolojisinde olumsuz sonuçlara neden olduğuna dikkat çekiyor.
Duygular hasar gördü, kötü dünya sendromu ortaya çıktı
Kötü dünya sendromunun empati yoksunluğunun en önemli sonuçlarından biri olduğuna vurgu yapan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal duyguların hasar görmesiyle bu sendromun ortaya çıktığını belirtiyor. Son dönemlerde insanların dünyayı daha tehdit edici yer olarak algılamaya başladığını, karanlık ve kötülüklerle dolu gördüğünü bundan dolayı da gerçekte olduğundan çok daha fazla güvende hissetmeme eğiliminde olduklarının altını çizen Tarhan, sendromu şöyle tanımlıyor.
‘Kötü Dünya Sendromu’, dünyanın eskiye kıyasla daha tehdit edici bir yer olduğu algısını tanımlamak için kullanılmaktadır. Dünyanın kötüye gittiğini düşünenlerde üç türlü tepki göze çarpar: Şiddeti örnek alıp şiddet davranışını arttırmak, şiddete karşı duyarsızlaşmak ve korkuya kapılıp kendilerini şiddet kurbanı gibi algılayarak kaçınma davranışı geliştirmek. Bu üç tepki türünün de sağlıklı olduğunu söylemek güçtür.
Kötü dünya sendromunun toplumun psikolojisini direkt etkilediğini vurgulayan Rektör Tarhan sebep ve belirtileri şu şekilde açıklıyor.
“Birinci sebep, insanlık içindeki şiddetin ve cinayetlerin artmasıdır. Okullarda çocuklar arasında, toplumda şiddet artmaktadır. Okullara silah götürme, anneyi babayı öldürme gibi cinayet olayları eskiye göre toplumda hızla yaygınlaştı.
Örneğin ABD'de aile içi şiddet olaylarında ciddi bir artış görülmekte ve acil servislere başvuranların neredeyse % 20'si aile içi şiddet sonucu geldiğini belirtilmektedir. Kadına ve çocuğu yönelik şiddet eğiliminde ve çocuklarda cinsel istismarda ciddi artış görülmektedir. İnsanların da güvenlik yatırımlarına eğilimleri fazlalaştı. Silah ve alarm satışları her geçen gün artmaktadır. Bütün bu olaylar güvenliğin zayıfladığını ve kötü dünya içinde bulunduğumuzu ortaya çıkarmaktadır.
Bu gibi durumlarda insanlar üç türlü tepki verir.
Birincisi Posttravmatik Stres Bozukluğu gösterirler. Bu kişilerin korkuları artar. Bu hastalıkta kişi yaşadığı şoku, travmayı unutamaz, devamlı aklındadır. Hatta rüyasında göreceği korkusu sebebiyle uyuyamaz, uyumak istemez, gözünü kapamaktan korkar. Çünkü gözünü kapadığı an flashback tarzında o görüntüyü tekrar tekrar yaşar. Mesela deprem yaşadıysa veya tacize uğradıysa onu hatırlar, müthiş bir kriz yaşar, dehşet duygusuna kapılır. O duyguyu yaşamamak için kaçınmalar başlar. Bu duruma Vietnam Sendromu da denir.
Vietnam sonrası Amerikalılarda gözlemlenip tanımlanan bu sendromda kişideki ilk belirtisi, on sene önceki olayı (flashback) sanki yeni olmuş gibi yaşamasıdır. Deprem olacak korkusuyla elbisesiyle ve şapkasıyla yatan insanlar görür. Kendilerini güvende hissedebileceği Avustralya gibi yerlerden ev alan Amerikalılar mevcuttur. Acımasızlık ve şiddet artmakta, toplumda yaygınlaşmaktadır. Ayrıca toplumda tek tük meydana gelen, çocuğun annesini veya babasını öldürmesi gibi şiddet olaylarının medyada tekrar tekrar verilmesi nedeniyle herkes kendisine de olacak duygusuna kapılır. Bu tür olaylar korkuları arttırır.
İkinci belirtisi, bu kişilerde startel denilen hipervijilansın vardır. Gürültüye ve sese duyarlılıkları çok fazladır. Kapı çalsa fırlarlar, bir gürültü olsa sıçrarlar, kendilerini gevşetemez, rahatlayamazlar, devamlı tedirgindirler.
Üçüncü belirtisi de, işlevsellikte meydana gelen bozulmadır. İş verimi, performans ve sosyal uyum bozulur. Bunlarla birlikte insanda yeti yitimi ortaya çıkar. İş verimliliğini düşürür.
Kötü dünya sendromu yaşayan kimselerde bu belirtiler ortaya çıkar ve güvende olmadığı duygusu oluşur. Girişimciliği zayıflar, savunma duygusu uyanır. 11 Eylül saldırılarında o bölgede bulunan ve etkilenen insan sayısından çok daha fazlası medya vasıtasıyla huzursuz ve güvensizlik psikolojisi içine sokuldu.
Şiddet içeren görüntüler, bu sendromu tetikler
Tarhan kötü dünya sendromunda medyanın da ciddi etkisi olduğunun altını çiziyor. Tarhan medyanın etkilerine ilişkin şunları söylüyor;
“Medyanın, saldırı görüntülerini devamlı vermesinin sebebi ise, bütün Amerika'da ve dünyadaki insanların o olayı yaşamış gibi algılamasıdır. Küçük bir azınlığın yaşadığı olay böylece bütün dünyada insanların kendilerinin de böyle bir şiddete mağdur ve kurban olabilecekleri duygusunu geliştirdi. Korku ve huzursuzluk giderek arttı, bunun sonucunda kaçınma davranışları ortaya çıktı. Dünya büyük ve kötü bir yer olarak görülmeye başlandı. Gerçek ve fantezi ayırt edilemez hale geldi. Meydana gelen herhangi bir tehlike, insanlarda her gün olacak duygusu yaşatmaya başladı. Bu duygu politik olarak da sürekli beslenmektedir.
Şiddet görüntülerini yoğun düzeyde izleyenlerin bir grubunda, dünyayı korku dolu, acımasız, gelecekle ilgili kötü ve tehlikeli bir yer olarak görme şeklinde bir tepki ortaya çıktı. Diğer bir grupta ise tam tersine agresif davranışlar haline dönüştü. Radikallik geni olan bu insanlar, böyle korku zamanlarında daha çok saldırganlaşırlar, daha agresif olurlar ve şiddete karşı şiddetle karşılık verirler. Şiddet davranışlarının sonuçlarına karşı şiddeti yöntem olarak benimserler. Ortadoğu insanında bu kültür vardır. Bu coğrafyanın insanında şiddet davranışı karşısında agresif olma, karşı şiddete yönelme gibi radikallik eğilimleri ortaya çıktığı için şiddeti yöntem olarak seçme görülmektedir.