Her ses, o sesi üretebilmek için gereken dil, dudak, damak ve çene koordinasyonu geliştikçe repertuara katılıyor. Konuşma bozukluklarında önemli yer tutan ‘r’ sesinin genel olarak 6 yaş civarında doğru kullanılması bekleniyor.
6 yaşını geçmiş bir çocuk hala ‘r’ sesini doğru üretemiyorsa konuşma terapisi ile müdahale etmek gerekiyor. Zira uzmanlar, yanlış dil alışkanlığı devam ettikçe, bu alışkanlığı kırmanın da daha zor olacağı görüşünde. Terapiye başlamak için 6 yaşı beklemek gerektiğini belirten Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı Seda Atilla Şahin, “Ancak, çocuk bu durumun farkında ve bu harfi söyleyemediği için rahatsız oluyorsa, o zaman terapiye biraz daha erken başlanabilir” diyor.
Şahin, anne ve babaların kulağına sevimli gelebilecek bu durumun çocuğun akranları arasında alay konusu olabileceğini belirterek, seslerin doğru kullanılması ile ilgili sık sorulan soruları şöyle yanıtlıyor:
“6 yaşını geçmiş çocuklarda kendiliğinden geçmesini beklemek yerine terapiye başlayıp kısa sürede sesi doğru çıkarmayı öğretmek uzun vadede birçok olası problemin yaşanmamasını sağlar. Okuma yazma öğrenildiği zaman, ‘r’ yerine başka bir ses üreten çocuk, okurken ve yazarken de bu iki sesi karıştırabilir. Bu akademik performansı da etkileyebilecek bir problem olabilir.
NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Bu konuda danışılması gereken kişi, dil ve konuşma bozuklukları uzmanıdır. ‘R’ sesini üretebilmek için doğru dil hareketini yapabilmek gerekir. Konuşma terapisi ile ‘r’ derken yapılması gereken doğru dil hareketi öğretilir. Eğer çocuk ‘r’ yerine başka bir ses çıkarıyorsa örneğin; ‘y’ gibi, bu seslerin farkını anlatmak da önemlidir. /R/ sesini doğru söylemeyi öğrendikten sonra bile çocuk konuşmasında eski hataları yapmaya devam edebilir. Doğru dil hareketini yapabilmek kadar, bu hareketi kelimeler ve cümleler içinde tekrarlayıp egzersiz yapmak da önemlidir.
AİLE ÇOCUĞA NASIL YARDIMCI OLABİLİR?
Ailelerin uzmanla işbirliği içinde olması çok önemlidir. Uzman, aileye de sesin nasıl üretildiğini ve evde bunu çocuklarına nasıl çalıştırabileceklerini öğretir. Terapide çalışılan egzersizler eve ödev verilir. Aileye bu egzersizleri nasıl yaptıracakları anlatılır. Evde terapide yapılanların pekiştirilmesi çocuğun doğru sesi daha çabuk genellemesini ve terapinin daha kısa sürmesini sağlar.
ÇOCUKLAR HANGİ NEDENLERLE R'LERİ SÖYLEYEMEZ?
Dil bağının kısa olmasının ‘r’leri söyleyememenin nedeni olduğu düşünülse de, aslında dil bağı nedeniyle bu sesin yanlış söylenmesine nadir rastlanır. En sık rastlanılan neden yanlış dil alışkanlığıdır. Sesleri doğru üretememeye artikülâsyon ve fonolojik bozukluk denir. Bu durum konuşma terapisi ile düzeltilir.
EN ÇOK SIKINTI ÇEKİLEN HARF NEDEN ‘R’?
Örneğin ‘b’ veya ‘m’ gibi sesler dudak sesleri olduklarından rahatlıkla görülür ve çocuğa görsel olarak anlatılabilir. Ancak ‘r’ sesi ağzımızın arkasında üretilen bir ses olduğu için gerekli dil pozisyonu rahatlıkla görülemez. Çocuğa doğru dil pozisyonunu anlatmak ve yapabilmesini sağlamak biraz zaman alabilir. Ayrıca, ‘r’ sesi önce ve sonrasındaki seslerden etkilenerek pozisyonu değiştiren bir sestir. Yani, etrafındaki seslere göre değişir. Bu nedenle de diğer seslere göre biraz daha zorlanılan bir sestir.
TERAPİ YETİŞKİNLER DE İŞE YARAR MI?
Sesi doğru üretmeyi öğrenmek her yaş için mümkündür. Yaygın inanışın aksine, ergenler veya yetişkinler de konuşma terapisi ile ‘r’leri doğru üretebilir. Yanlış dil alışkanlığı yerleşmiş olduğu için daha fazla efor gerektirse de sesi doğru üretmeyi öğrenmek mümkündür.
‘KAPI’ YERİNE ‘TAPI’
Çocuklar birçok sesi doğru üretmekte zorlanabilirler. En sık rastlanılan hatalar ‘k’ yerine ‘t’ (kapı yerine tapı gibi), ‘g’ yerine ‘d’ (gel yerine del gibi), ‘ş’ yerine ‘s’ (kuş yerine kus gibi) ve konuşma peltekliğine sebep olan ‘s’ ve ‘z’ seslerini yanlış üretmektir. Bunlar ve diğer ses üretim bozuklukları konuşma terapisi ile tedavi edilir.