“Obezite” denince, vücudun yağ dokularında depolanan doğal enerji rezervinin belirgin derecede hayatî tehlikeye veya yüksek derecede ölüm riskine yol açacak derecede artmasını kast ediyoruz. Obezite günümüzde, özellikle genç nesil için büyük bir tehdit oluşturmaktadır.
Şişmanlık, basitçe, vücut ağırlığının ve vücuttaki yağ kitlesinin beklenenin üzerinde olmasıdır. Bir kişinin şişman olduğunun belirlenmesi vücut kitle indeksinin (VKİ) hesaplanmasıyla olur. VKİ, vücut ağırlığının (kg olarak), boy uzunluğunun (metre cinsinden) karesine bölünmesiyle hesaplanır. Bu indeks 25 ilâ 29.9 kg/metrekare ise kişi “fazla kilolu veya şişmanlığa aday” olarak değerlendirilir. VKİ 30 ilâ 34.9 arasındaysa “birinci derece veya hafif düzeyde şişmanlık”, 35 ilâ 39.9 arasındaysa “ikinci derece veya orta derece şişmanlık”, 40’ın üzerindeyse “üçüncü derece veya çok ağır düzeyde şişmanlık” olarak değerlendirilmektedir. Son ikisine özgül olarak obezite deniyor. Son zamanlardaki bir başka kavram da “normâl kilolu obezite”. Yâni, vücudunu toplam yağ dokusu %30’un üzerinde ise, kilo ve VKİ normâlse bile obeziteye bağlı hastalıklara yakalanma riski artıyor. Normal kilolu olup da, yağlı ve sarkık vücutlar bunun en güzel örneğidir.
ABD verilerine göre, okul dönemi çocuklarında %5 oranında obeziteye rastlanmaktadır. Şişmanlık açısından riskin en yüksek olduğu yaş 6 ilâ 11 yaş arasıdır. Bu yaş aralığında yoğun kilo alımı kalıcı şişmanlığa yol açabilir. Son senelerde besin değeri düşük, kalorisi yüksek olan gıdaların daha kolay ve ucuza temin edilecek şekilde pazarlanması ve sunulması sonucunda, gelişmekte olan ülkeler de dâhil olmak üzere bütün dünya obezite tehlikesiyle karşı karşıya gelmiş durumdadır.
Obezitenin en sıklıkla ortaya çıktığı yaşlar şunlardır:
- Bebeklik dönemi
- 2 ilâ12 yaş arası
- Ergenlik dönemi sonrası
Bebeklik döneminden itibaren obezite söz konusuysa “birincil obezite”den söz edilir. Boyuna göre normâl kilo aralığında olan bir insanın daha sonradan kilo alması durumunda ise “ikincil obezite”den söz edilir.
Obezite şu nedenlerle ortaya çıkmaktadır:
- Herkesin farklı bir metabolizması vardır. Dolayısıyla herkesin enerjiyi kullanma şekli, yağ depolama şekli birbirinden farklıdır. Obeziteye yatkın bireylerin metabolizmalarının genetik açıdan bu hastalığa zemin hazırladığı bilinmektedir. Ensülin Direnci Sendromu, yâni Metabolik Sendrom, vücutta şeker ve ensülin dengesindeki bir bozukluk sonucunda ortaya çıkan kan yağları artışı, bel çevresinin fazlalaşmasıyla ön plânda olan kilo fazlalığı, tansiyon yüksekliği ve şeker dengesizliği başta olmak üzere aynı anda birçok organda çeşitli sorunlarla kendini gösteren bir hastalıktır. Dolayısıyla, özellikle âilesinde şişmanlık ve tip–2 şeker hastalığı olan çocuklar genetik açıdan metabolik sendromla ilişkili olarak şişmanlık riski altındadırlar.
- Hiperplazik tip obezitede yağ hücrelerinin sayısı artmıştır ve obezite hayatın ilk döneminde başlar. Hipertrofik obezite de aynı şekildedir ama mekanizma farkı olarak yağ hücrelerinin hacimleri artmıştır. Bazı vak’alar iç içedir.
- Hormonal sorunlara bağlı olarak obezite görülebilmektedir.
- Fiziksel hareket azlığı: Televizyon ve bilgisayar karşısında aşırı zaman geçirme, sportif faâliyetlerden uzak durma, her yere arabayla gitme gibi hayat tarzı alışkanlıkları, kalori harcama şansını en aza indirdiği için daima şişmanlığa zemin hazırlamaktadır.
- Psikolojik sorunların mevcudiyeti: Bunlar en hafif sıkıntıdan en ağır psikiyatrik hastalıklara kadar bir yelpaze oluştururlar.
- Beslenme şekli ve düzeni vücudumuzun yağı yakma ve depolama tarzını önemli ölçüde etkilemektedir. Dolayısıyla, kaloriden zengin olup besleyici olmayan abur cubur tarzı gıdaların fazla tüketilmesi durumu veya oruç rejimleri yapıp sonrasında tıkınırcasına ölçüsüz şekilde dengesiz yemek yeme durumu daima obeziteye zemin hazırlamaktadır. Bu tipteki obezite, beslenme alışkanlığıyla ilgili olup her yaşta ortaya çıkabilir.
Gerek çocukların gerekse de yetişkinlerin sağlığını ciddi şekilde tehdit etmekte olan bu soruna karşı duyarlı olmak hepimizin vazifesidir. Gelecek haftaki yazımda, obeziteye karşı alınması gereken tedbirlerden bahsedeceğim.