Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre dünyada 346 milyon kişi diyabet hastalığından muzdarip. Peki, Türkiye’de durum ne? Ne kadar önemli bir hastalık olduğunu Türkiye Diyabet Vakfı Başkanı Prof. Dr. Temel Yılmaz rakamların diliyle anlatıyor. “Türkiye’de 5 milyonu aktif ilaç kullanan yaklaşık 10 milyon diyabetli hasta” var. Diyabetin farklı tipleri mevcut. Tip 1 diyabet (çocuklarda sık görülen diyabet tipi) diyabetin tiplerinden biri. Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği Diyabet Çalışma Grubu tarafından hazırlanan “Türkiye Diyabet Kontrol Programı”na göre Türkiye’de “çoğu okul yaşında 15 bin civarında diyabetli çocuğun olduğu ve her yıl 1500–1700 civarında çocuğa tip 1 diyabet tanısı konduğu tahmin ediliyor.” Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği okullarda diyabet programını başlattı. Peki, nedir bu tip 1 diyabet? Hacettepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Nurgün Kandemir hastalığa ışık tutmak için, Anne Boyutu editörlerinden Can Özelgün’ün sorularını yanıtladı. Bazı bölümler.
ÖZELGÜN: Dilerseniz, tip 1 diyabette en sık görülen bulgularla başlayalım.
KANDEMİR: Çok su içme, sık idrara çıkma, aşırı yemek yeme ve kilo kaybı.
Tip 1 diyabet, erişkin yaşlarda görülen diyabetten (tip 2) hangi açılardan farklı?
Tip 1 diyabet insülin eksikliği sonucu meydana gelir ve mutlaka insülin tedavisi gerektirir. Tip 2 diyabetse çoğu zaman ağızdan verilen haplarla tedavi edilebilir. Tip 1 diyabetliler obez veya fazla kilolu değil. Buna karşın tip 2 diyabet erişkin yaşta ortaya çıkar ve genelde obeziteyle birliktedir. Tip 1 diyabet hızlı başlar. İnsülin eksikliği kısa sürede tedavi edilmezse ketoasidoz koması dediğimiz hayatı tehdit eden bir durum oluşur.
Son yıllarda neden beş yaş altında görülen yeni diyabetli sayısında büyük artış yaşanıyor?
Diyabet eskiden püberte yaş grubunda (ergenlik döneminde) sık görülürken günümüzde başlama yaşı giderek düşüyor. Bunun nedeni bilinmiyor. Tip 1 diyabet genetik bir zemin üzerinde çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan otoimmün (vücudun kendi spesifik hücrelerini bilinmeyen bir nedenle öldürmesi ve bunun sonucu o hücrelerin fonksiyonlarında eksiklik ortaya çıkması) bir hastalık. Tip 1 diyabette de vücut kendi pankreasının insülin salgılayan beta hücrelerini öldürüyor. Bunun sonucunda insülin eksikliği ortaya çıkıyor. Dünyada yapılan tüm çalışmalarda sıklığında artış olduğu rapor ediliyor. Ancak hastalığı ortaya çıkaran faktör bilinmediğinden sıklığın neden arttığı ve neden daha erken yaşta başladığı bilinmiyor.
Tip 1 diyabetin görülme sıklığı açısından ülkeler arasında büyük farklar mevcut. Türkiye’de durum ne?
Türkiye’deki sıklık çok net bilinmese de Kuzey Avrupa ülkeleri ve Amerika gibi sık görülen ülkelerden biraz daha az. Başka bir deyişle, diğer Akdeniz ülkelerine benzer sıklıkta.
Tip 1 diyabetli çocuklar nasıl beslenmeli?
Beslenme şekilleri sağlıklı yaşıtları gibi sağlıklı beslenme koşullarına uygun olmalı. Sağlıklı beslenme koşulları diyabetliler gibi diğer sağlıklı çocuklar için de aynı. Kendi yaşına uygun kalori miktarı önerilir. Bu kalorinin dağılımı da dengeli bir şekilde karbohidrat, protein ve yağlardan oluşmalı. Örnek bir öğün diyabetlinin yaşına göre şöyle olmalı… Bir kâse çorba, bir veya iki dilim ekmek, bir ila iki köfte ya da aynı büyüklükte tavuk eti, bir kâse sebze yemeği, yanında yoğurt ve bir meyveden oluşabilir. Miktarlar yaşa göre değişebilir.
Peki, tip 1 diyabetli çocuklar günlük yaşamlarında nelere dikkat etmeli?
Tip 1 diyabet düzenli bir yaşam gerektiriyor. İnsülin ve beslenme saatleri önemli. İnsülin dozu yenilen yemeğe ve kan şekeri değerlerine göre düzenlenmeli. İnsülinin fazla gelmesi hipoglisemi dediğimiz şeker düşüklüğüyle sonuçlanır. Beynin enerji olarak şekeri kullanması nedeniyle çok önemli. Hipoglisemi özellikle çocuklarda çok önemli ve kaçınılması gereken bir durum.
Tip 1 diyabetli çocuklar için spor neden önemli?
Spor tüm çocuklar ve erişkinleri için faydalı. Ancak diyabetlilerde kasların glikoz kullanımını arttırarak kan şekerinin düzenlenmesi ve ilerde kalp ile damar hastalıklarına bağlı komplikasyonlardan korunmak açısından çok önemli.
Öğretmenlerin dikkat etmesi gerekenlere gelirsek…
Çocukların günlük hayatının önemli bir kısmı okulda geçtiğinden öğretmenlerin diyabetle ilgili yeterli bilgisinin olması önemli. Diyabetli çocuğun doktoru, öğretmeninin bilmesi gerekenleri yazılı olarak verir. Diyabete yönelik eğitim programlarına diyabetli çocukların öğretmenlerinin de katılması çok faydalı.
Tip 1 diyabeti tedavisinin ilkeleri neler?
İnsülin verilmesi, beslenme programı, düzenli aktivite, eğitim ve iyi bir yaşam standardı.
Son olarak Tip 1 diyabeti tedavi edilmezse ne gibi komplikasyon ve sakatlıklara yol açar?
Diyabete bağlı ortaya çıkabilecek komplikasyonlar, göz, böbrek ve sinirlerle ilgili olabilir. Hipertansiyon ve kalp-damar hastalıkları da karşılaşılabilen komplikasyonlardan. Tüm diyabetlilerin beş yıldan sonra komplikasyonlar açısından belli aralıklarla taranması gerek.
Röportaj: Can ÖZELGÜN