Türk iş hukukunun önemli kavramlarından biri olan kıdem tazminatı, en az 1 yıllık çalışma süresi olan işçinin iş sözleşmesinin kanunda belirtilen birtakım nedenlerle sona ermesi halinde işveren tarafından işçiye ödenmesi gereken bir miktar parayı ifade eder. Tanımdan da anlaşıldığı üzere işçinin kıdem tazminatına hak kazanması için iki temel şart vardır: Bunlardan biri, işçinin en az 1 yıllık kıdemi olmuş olması, diğeri de iş sözleşmesinin kanunda belirtilen birtakım nedenlerle sona ermiş olmasıdır.

Söz konusu nedenler; işveren tarafından yapılan fesihler açısından iş kanununda ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri olarak ifade edilen haklı nedenler söz konusuysa işverenin kıdem tazminatı ödemesi gerekmez. Bunun dışında işveren tarafından yapılan tüm fesihlerde işverenin işçiye kıdem tazminatı ödemesi gerekir.

İşçi açısından yapılan fesihlere gelince işçinin de aynı şekilde kanunda belirtilen, sözleşmeyi sona erdirmek için haklı nedenleri varsa bu durumda kıdem tazminatına hak kazanır. Ancak bunun dışında örneğin herhangi bir sebep göstermeksizin, sözleşmeyi kendi isteğiyle sona erdirmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır.

Muvazzaf askerlik hizmeti ve emeklilik nedeniyle işçinin iş sözleşmesinin sona erdirilmesinde işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Yalnız emeklilik sebebiyle sona erdirme halinde işçinin yaşlılık aylığı veya toptan ödemeye hak kazandığını ve aylık bağlanması için sosyal güvenlik kurumuna başvurduğunu belgelemesi gerekir.

Kanunda öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlamış; ancak yaş koşulunu yerine getirmemiş işçiler bakımından da bu halde iş sözleşmesinin sona erdirmesi de yine işçinin kıdem tazminatına hak kazandığı bir haldir.

Kadın işçilerle ilgili düzenleme

Kanunda kadın işçiler için özel bir düzenleme mevcut. Kadın işçi, evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesini sona erdirirse yine işverenin kadın işçiye kıdem tazminatı ödemesi gerekmektedir.

İşçinin ölümüyle iş sözleşmesi sona ererse bu durumda kazanılmış olan kıdem tazminatı işveren tarafından işçinin mirasçılarına ödenir.

Kıdem tazminatı miktarı

Kıdem tazminatı, işçinin işe başladığı tarihten itibaren, her geçen tam yıl için 30 günlük brüt ücreti tutarındadır. Bu ücret, işçinin son ücretidir; dikkate alınan kıdem tazminatının hesabında, dikkate alınan ücret, işçinin son ücreti olup, aynı şekilde temel ücrete ek olarak işçiye sağlanmış olan para veya parayla ölçülmesi mümkün olan menfaatler de kıdem tazminatına esas alınacak ücret için göz önünde tutulur.

Burada dikkat edilmesi gereken bir son nokta da kıdem tazminatının bir tavanı bulunduğudur. Kanunla getirilmiş tavan hükmü gereğince işçiye ödenecek olan kıdem tazminatı belirlenen bu tavan miktarını aşamaz. Tavan miktarı da her yıl yeniden belirlenir.

Galatasaray Üniversitesi İş ve Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Sedef Koç