Ergenlik döneminde hangi endokrin hastalıklarıyla sık karşılaşılaşılıyor?
Ergenlik döneminde bütün endokrin hastalıklar görülebilir en sık daha çok kızlarda erken ergenlik, erkeklerde ise gecikmiş ergenliğe rastlıyoruz. Bunlardan başka tiroid hastalıkları, özellikle guatrla birlikte görülen haşimato hastalığı, özellikle kızlarda sık görülür.
Tiroid hastalıklarının sık görülmesinin nedeni, ergenlik döneminde metabolizmanın hızlanmasıdır. Tiroid hormonu metabolizmayı düzenleyen en önemli hormondur, dolayısıyla tiroid bezi daha çok çalışmak durumunda kalır. Özellikle de tiroidin ihtiyacı olan iyot eksikliği söz konusu ise guatr , boyunda şişlik şeklinde belirir.
Kızlarda meme gelişiminin 8 yaşından önce ortaya çıkması, erkekte genital gelişmenin (testis büyümesinin) 9 yaşından önce olması durumuna erken ergenlik diyoruz. Ancak 6-8 yaşları arasında kız çocuklarında iyi huylu meme gelişimi olabilir ve büyüyen meme bir süre sonra küçülür. Bu durum erken ergenlikten ayırt etmek gerekir. Tek başına genital ve koltuk altı tüylenmesi erken ergenlik işareti değildir ancak yine de araştırılması uygun olur.
Erken ergenlik özellikle kız çocuklarının hastalığıdır. Beyin tümörleri, beyni etkileyen enfeksiyon hastalıkları, beyin doğumsal bozuklukları, böbrek üstü bezinin doğumsal hastalıkları, dışarıdan hormon ilaçları alınması gibi nedenleri varsa da genellikle sebep bulunamaz .
Erkeklerde daha az görülür ve genellikle bir organik neden vardır.Patolojik olma olasılığı daha fazladır, vakaların yarısından fazlasında altta yatan ve incelenmesi gereken bir merkezi sinir sistemi patolojisi vardır. Erken ergenliğe giren erkek çocuklarında testis ve penis büyür, hızlı boy artışı olur, ses kalınlaşır ve saldırgan, gergin davranışlar ortaya Erken ergenlik uzun süredir hastalık olarak bilinmesi ve tedavisinin mevcut olması ile birlikte özellikle çocuklarda obezitenin artması, çevresel uyaranların ve beslenme faktörlerinin etkisi ile ergenliğin erken yaşlara gelmesi 1990 yılından sonra daha çok dikkat çeker hale gelmiştir. Özellikle ABD’de bu yönde yayınlar artmıştır. Öyleki televizyondan ve cep telefonundan kaynaklanan dalgalar, televizyondaki erotik yayınların seyredilmesi bile seks hormon salgılanmasının uyarıcıları olarak suçlanabilmektedir. Tabii, bunların şu anda kesin kanıtı yoktur.
Ergenliğin kızlarda 13, erkeklerde 13.5 yaş tamamlandığı halde başlamaması durumunda gecikmiş ergenlikten söz edilir. Ergenlik gecikmesi erken ergenliğin tersine erkek çocuklarında sık görülür. Ergenlik gecikmesi olduğunda bu durum ya geçicidir (bir süre sonra ergenlik kendiliğinden başlayacaktır) ya da kalıcı bir bozukluk söz konusudur. Kalıcı bozukluk olduğunda ‘hipogonadizm’den söz edilir.
Kızlarda 16 yaşına kadar adet kanaması olmamışsa mutlaka kalıcı bir bozukluk vardır. Bu nedenle kızlardaki ergenlik gecikmesi ciddiye alınmalı ve mutlaka çocuk endokrin uzmanına baş vurulmalıdır.
Erkeklerde ergenlik gecikmesi ile birlikte boy kısalığı da görülür ve genellikle geçicidir. Bu çocukların kemik yaşları geridir. Bu nedenle büyüme basamaklarını geriden çıkarlar ve ergenliğe geç girerler. Bu çocukların yakın akrabalarında da benzer sorunlar vardır.
Erkek çocuklarda ergenlik gecikmesi sık olmasa da kalıcı bir bozukluğun sonucu olabilir. Bu nedenle 13.5 yaşını geçtiği halde ergenlik belirtileri
başlamayan çocuklarda bazı hormonal tetkikler yapılır ve kemik yaşları değerlendirilir. Bu tetkikler ile belli bir neden bulunamayan ve ailesinde
ergenlik gecikmesi olan çocuklara bir süre erkeklik hormonu (testosteron) verilmesi gerekebilir. Bunun için çocukların kemik yaşlarının en az 12
olmasına dikkat edilmelidir. Bu tedavinin amacı çocukların ergenliğe girmesini hızlandırmaktır. Belli bir süre sonra (3-6 ay) hormon tedavisi kesilir ve çocukların kendiliğinden ergenliğe girmesi beklenir. Böyle bir tedavinin mutlaka çocuk endokrin uzmanları tarafından uygulanması gerekir.
Ergenlik döneminde kızlarda 20-25 cm erkeklerde ise 25-30 cm boy artışı olur. Buna sebep boy uzamamsına sebep olan tiroid hormonu, büyüme hormonuna ilaveten ergenlikte salgılanan seks hormonlarıdır. Bu hormonların etkisiyle erkeklerde 13-14 yaşlarında en hızlı boy artımı olur, kızlarda ise ilk adet öncesi en hızlı boy artımı olur. Östrojen hormonunun büyüme kıkırdağını kapatma, yani kemikleştirme etkisi testesterona göre daha fazladır. Seks hormonları önce boyun hızlı uzamasını sağlıyor, daha sonra da büyüme kıkırdaklarında kapanmaya yol açarak büyümenin durmasına neden oluyor. Dolayısıyla kızlarda büyüme erkeklere göre daha erken durur. Ergenliğin son dönemlerinde büyüme kıkırdağının kemik uçlarıyla kaynaştığını görüyorsak, daha fazla büyüme olmayacak demektir. Yılda 1-2 cm. uzama söz konusu ise; boy uzaması artık iyice yavaşlıyor