2002 yılında yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu, hukukumuza aile konutu kavramını getirmiştir. Kanunun çeşitli madde hükümlerinde aile konutu ve bu konutla ilgili tasarruflar düzenlenmiş, ancak Kanun aile konutunun tanımını vermekten kaçınmıştır. Aile konutu esas itibarıyla eşlerin evlilik birliğinin gerektirdiği ortak yaşamı sürdürdükleri, hayat ilişkilerinin merkezi haline getirdikleri ve ikamet amacıyla kullandıkları konuttur. Kanunun gerekçesinde bu husus “Aile konutu eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günlerini yaşadığı, anılarla dolu bir alandır” şeklinde ifade edilmiştir.

Bir yerin aile konutu niteliğini kazanması için gereken özelliklerden biri eşlerin burayı belli bir süreklilik arz edecek şekilde seçmeleridir. Bu nedenle, kısa süreli kullanımı esas olan tatil evleri (yazlık evler, dağ evleri gibi) aile konutu niteliğini kazanamazlar. Eşlerin sürekli kullanım niyetiyle fiilen burada yaşamaya başlamaları ile birlikte bu konut aile konutu olarak kabul edilir.

Bir yerin aile konutu olarak nitelendirilmesi çeşitli açılardan önem taşır. Bu durum öncelikle eşlerin bu konutla ilgili yapabilecekleri hukuki tasarrufları kısıtlar. Aile konutu üzerinde yapılacak birtakım hukuki işlemler bu konut üzerinde hak sahibi olmayan diğer eşin rızası olmadan gerçekleştirilemez. Bu işlemler özellikle aile konutundan fiilen yararlanmayı engelleyecek işlemlerdir.

Kirada oturuyorsanız

Bu kapsamda, aile konutu kira ile sağlanmışsa, MK md. 194 gereğince eşlerden biri, diğerinin açık rızası bulunmadıkça kira sözleşmesini feshedemez. Tahliye taahhüdü verilmesi de kira sözleşmesini sona erdireceğinden, kira sözleşmesini akdetmiş olan eş, diğer eşin rızası olmadan kiracısı bulunduğu konutla ilgili böyle bir taahhütte bulunamaz. Konutun maliki olan eş, diğer eşin rızası olmaksızın aile konutu üzerinde intifa hakkı, oturma hakkı veya rehin hakkı gibi hakları tesis edemeyeceği gibi, oturulan taşınmazı başkasına da kiralayamaz.

Aile konutu kira ile temin edilen bir konut ise ve kira sözleşmesinde eşlerden sadece biri taraf olarak yer alıyorsa, sözleşmenin tarafı olmayan diğer eş ev sahibine bir bildirimde bulunmak suretiyle kira sözleşmesinin tarafı haline gelir. Bu şekilde taraf olan eş de, ev sahibine karşı diğer eşle birlikte müteselsilen sorumlu olur.

Hak sahibi olmayan eşin vermesi gereken rıza, kanun hükmü gereğince “açık rıza”dır; yazılı veya sözlü olarak verilebilir. Rıza verilmeden yapılan tasarruf işlemi geçersiz olur. Rıza, kural olarak, işlemden önce verilmelidir; fakat makul bir süre içinde verilmek kaydıyla işlemden sonra verilen rıza da işlemi geçerli hale getirebilir. Diğer eşin rıza gösteremeyecek halde olması veya haklı bir sebep olmaksızın bu rızayı göstermekten kaçınması hallerinde, işlemi yapmak isteyen eş hakime başvurarak onun müdahalesini talep edebilir. Hakim, durumu değerlendirdikten sonra, hak sahibi eşe rıza olmadan hareket edebilmesi için yetki verebilir. 

Aile konutu şerhi nasıl alınır?

Aile konutu olarak kullanılan taşınmazın tapu kütüğündeki sayfasına, taşınmazın bu özelliğini açıklayıcı bir şerh konması istenebilir. Bu şekilde konacak şerh bir konuta aile konutu niteliğini kazandırmaz; yani bu şerh bir kurucu şerh değil, açıklayıcı bir şerhtir. Bu nedenle böyle bir şerhin tapu kütüğünde yer almaması, taşınmazın aile konutu olma özelliğini ortadan kaldırmaz. Ancak böyle bir şerh verildiği takdirde tapuda işlem yapacak üçüncü kişilerin iyiniyeti bertaraf edilmiş olacağından, muhtemel hak kayıplarını önlemek için şerh verilmesi yerinde olacaktır.

Aile konutu şerhi verilmesi için, konutun aile konutu olduğunu kanıtlayan bir belge (muhtarlıktan ve varsa apartman yönetiminden alınabilir) ile birlikte vukuatlı nüfus kayıt örneği veya evlilik cüzdanı eşliğinde tapu müdürlüğüne talepte bulunmak gereklidir. Şerhi vermek isteyen eş tek başına talepte bulunabilir; malik olan eşle birlikte hareket etme zorunluluğu veya bir mahkeme kararına ihtiyaç yoktur.